محک زنی وکاربردهای آن در برنامه ریزی

1- مقدمه وضرورت

«محك‎زني»[1] يك ابزار كيفي است كه از طريق آن استانداردها و معيارهاي عالي در يك رشته كاري شناسايي، ايجاد و تحصيل مي‎شوند. محک زنی يك ابزار مقايسه‎اي است كه فاصله‎ها را تا وضع مطلوب موجود در صنعت مورد نظر مشخص مي‎كند، بعبارتي در اين روش به دنبال«بهترين راه» هستيم. در مورد لفظ «بنچ مارك» عده‎اي بر اين عقيده‎اند كه اين لفظ از زمين شناسي اخذ شده است و در زمين شناسي براي مقايسه نقاط مختلف زمين با يك نقطه مرجع بكار مي‎رود.[2]

در مقابل بعضي معتقدند كه اين كلمه از ساختمان‎سازي در مصر باستان اخذ شده است.[3] به هر حال اين واژه وارد صنعت شده و به عنوان روش ارزيابي مورد استفاده قرار مي‎گيرد. محمدزئيري معتقد است كه در مورد شكل‎گيري استفاده از اين ابزار در صنعت دو عقيده را بيان مي‎كند. عده‎اي مي‎گويند جنرال الكتريك براي اولين بار در سال 1965 از اين روش استفاده كرده و در مقابل عده‎اي ديگر مي‎گويند كه اين روش از روشي ژاپني به نام «شاكو»[4] اخذ شده است(Zairi,Mohamed,1994.p.60 ) در مقابل اين نظرات، نظر ديگري مطرح است كه مي‎گويد در سال 1979 شركت زيراكس در پاسخ به فشار رقابتي ژاپني‎ها، اقدام به بكارگيري و توسعه محك‎زني نمود.

2- تعریف و مفهوم محک زنی

بعنوان يك معيار مرجع براي مقايسه عملكرد در زیست شناسی و روانشناسي تعريف شده است؛ همانند ضربان قلب كه در حالت نرمال 60 الي 80 است و بعنوان معيار در پزشكي مورد استفاده قرار مي‎گيرد.

تعاريفي كه از«محك‎زني» ارائه شده عبارتند از:

– محك‎زني عبارتست از شناسايي، يادگيري، تعديل و انطباق رويه‎ها و مراحل عمل كارآمد و مهم از هر سازماني در دنيا، به منظور بهبود عملكرد يك سازمان.(مركز بهره‎وري و كيفيت آمريكا)[5]

– محك‎زني فرآيند تحقيقات صنعتي مي‎باشد كه مديران را قادر مي‎سازد تا در زمينه فرآيندها و روشهاي مختلف، مقايسه شركت به شركت داشته باشند و بتوانند بهترين فرآيند و روش را انتخاب كرده و به برتري و امتياز مشخصي دست يابند. (Comp,1998 )

– فرآيند پايدار و سيستماتيك براي ارزيابي توليدات، خدمات و فرآيندهاي كاربردي سازمانها كه به عنوان پيشرو در جهان و يا صنعت شناخته شده‎اند.

– فرآيند اندازه‎گيري دقيق عملكرد سازمانها در مقابل سازمانهاي الگو و نمونه در صنعت و استفاده از ابزار تحليلي به منظور بهبود خدمات، عمليات و وضعيت هزينه.

3- انواع محک زنی

چه چيزي«بنچ‎مارك» مي‎شود؟ و چه كسي به عنوان شريك مطالعاتي انتخاب مي‎شود؟ آن دو مقوله، دو عامل مهم در تقسيم بندي«محك‎زني» مي‎باشد. در ادامه انواع محك‎زني ارائه مي‎شود:

3-1- محك‎زني داخلي[6]

در اين حالت، شريك مطالعاتي از يكي از قسمتهاي همان سازمان انتخاب مي‎شود و مورد مطالعه قرار مي‎گيرد.

مثال: يك سازمان كه انبارهاي متعددي  دارد مي‎تواند هر انبار خود را با انبارهاي ديگر مقايسه كند.

مزاياي محك‎زني داخلي عبارتند از:

– كمك مي‎كند تا بهترين روش در سازمان به دست آيد.

– هزينه كمتر و زمان كمتري را نسبت به انواع ديگر مي‎گيرد.

– براي سازمانهايي كه عملياتهاي مشابه زيادي دارند بسيار موثر است.

– جمع آوري اطلاعات و داده‎ها در اينجا بسيار ساده و راحت است.

– فرهنگ و زبان مشتركي حاكم است.

– محيط اطراف آشناست.

– كانالهاي ارتباطي موجود است.

– مديريت بر تمام اطراف مساله اشراف دارد.

3-2- محك‎زني عمومي[7]

در اين نوع محک زنی، شركاي مطالعاتي بدون در نظر گرفتن نوع صنعت انتخاب مي‎شوند و هدف يافتن بهترين عملكرد است و سعي مي‎شود كه عواملي كه بهترين شركت را از رقبا جلوتر قرار داده مشخص شود.

مثال: بسياري از شركتهايي كه در صنعت الكترونيك فعاليت نمي‎كنند شركتهاي زيراكس و موتورلا را به عنوان الگو برمي‎‎گزينند.

3-3-محك‎زني رقابتي[8]

در اين نوع از محك‎زني عملكرد يك سازمان در مقابل رقباي مستقيم آن سازمان ارزيابي مي‎شود. در اينجا سازمان بايد روشهاي كاري، فرآيندها، خلاقيتها، استراتژيها و بازارهاي طرف رقيب را به خوبي شناسايي كند كه خود اين امر يك مشكل بزرگ در سر راه اين نوع از محك‎زني است زيرا كسب اطلاعات در اين زمينه‎ها در محيط رقابتي به سادگي امكان‎پذير نيست و رقبا سعي مي‎كنند حتي الامكان اين اطلاعات محرمانه باقي بماند.

3-4-محك‎زني عملكردي[9]

در اينجا شركت سعي مي‎كند كه سطوح عملكرد خود را با بهترين در صنعت مربوطه بسنجد و براي اين كار مي‎تواند روي تمام شركتها و يا قسمتي از صنعت متمركز شود. مساله‎اي كه در اينجا حائز اهميت است اين است كه شركتها وسازمانها از فرهنگها و ساختار و بطوركلي ويژگيهاي مختلفي تشكيل شده‎اند و با هم متفاوت هستند و نمي‎توان در تعريف«بهترين» به يك چيز واحد دست يافت و بنابراين يك مفهوم نسبي حاصل مي‎شود، براي حل اين مشكل سعي شده است كه به يك «زبان تجاري واحد» رسيده و براي همه شركتها فرآيندها، فعاليتها و … بر اساس آن تعريف شود.

3-5-محك‎زني فرآيند[10]

اين نوع محک زنی نسبت به پنچ ماركينگ عملكردي يك گام فراتر است و علت «بهتر بودن» را مشخص مي‎كند و بر روي آن دسته از فعاليتها، فرآيندها متمركز مي‎شود كه شركت مزبور را قادر به كسب درجه بالايي از عملكرد نموده است.

3-6-محك‎زني راهبردي[11]

در اينجا بيشتر تصميمات راهبردي در مورد مسايلي همچون تخصيص منابع، سرمايه‎گذاري، انتخاب همكاران تجاري، ارزيابي فن آوري و توسعه بخش بازار مورد مقايسه قرار مي‎گيرد.

توجه: انتشار مطالب این سایت، در سایت های فروش الکترونیکی ممنوع است و در دیگر سایت ها بدون ذکر منبع پیگرد قانونی دارد.

[1] – Bench Marking

[2] -.(هدايت ا… منصوري: 1378،ص 187)

[3] -.(Sylvia.Coding,1992,p.1)

[4] – Shukko

[5] – APGC

[6] – Internal Benchmarking

[7] – General Benchmarking

[8] – Competitive Benchmarking

[9] – Functional Benchmarking

[10] – Process Benchmarking

[11] – Strategic Benchmarking